بهترین کتاب های تحلیل رفتار متقابل

در این مطلب به معرفی بهترین کتاب های تحلیل رفتار متقابل (transactional analysis) می پردازیم. در سالهای گذشته استقبال از کلاس ها و دوره های آموزش TA در سراسر جهان و ایران افزایش یافته است. در این مطلب به آثار فاخر نویسندگانی چون یان استوارت، اریک برن، تام ای هریس، جات منینگر و همچنین مترجمین شناخته شده ای چون دکتر بهمن دادگستر، اسماعیل فصیح، دکتر بابایی زاد، مهدی قراچه داغی، رضا سیفی، دکتر شمیسا و… خواهیم پرداخت.
مزیت دوره های TA این است که در آنها می توانید به گذشته خود قدم بگذارید و نقش والدین در شکل گیری پیش نویس ها، باورها و شخصیت خود را بررسی کنید و نمایشنامه زندگی را مجددا کارگردانی کنید. اگر در پذیرش گذشته و خاطرات بد دچار مشکل هستید، اگر

1- کتاب تحلیل رفتار متقابل

اولین کتابی که در زمینه TA به بررسی آن می پردازی، کتاب TA تحلیل رفتار متقابل نوشته یان استوارت و ون جونز با ترجمه دکتر بهمن دادگستر است. این کتاب یکی از مراجع قابل استناد در TA است و برای مشاوران، درمانگران و روانشناسان مفید می باشد. در این کتاب اصول کلی تحلیل رفتار متقابل از مبتدی تا پیشرفته ارائه شده است. بطور مثال به یکی از پیش فرض های TA اشاره شده است که ” انسان ها ذاتا خوب هستند”. در ادامه به برخی از سرفصل های این کتاب اشاره می کنیم:

فصل اول: معرفی تحلیل رفتار متقابل
فصل دوم: تصویرسازی شخصیت – حالات نفسانی انسان ها- انواع کودک والد بالغ – انواع آلودگی – آسیب شناسی ساختاری
فصل سوم: نوازش و سازماندهی زمان – انواع نوازش – عطش به محرک – رفتارهای غیر کلامی – خویشتن نوازی – اقتصاد نوازشی و…
فصل چهارم: تعریف پیش نویس – وضعیت های زندگی – مجوزها و…
فصل پنجم: نادیده گرفتن – چگونه دنیا را با پیش نویس خود هماهنگ کنیم؟ چارچوب داوری و…
فصل ششم: تخریب و بازی های روانی – تمبرها – خرابکاری – مثلث نمایشی و…
فصل هفتم: کاربردهای سازمانی – چگونه قراردادهای موثر ببندیم؟

2- کتاب تحلیل رفتار متقابل اریک برن

3- کتاب وضعیت آخر

کتاب وضعیت آخر نوشته تام هریس یکی از ماندگارترین آثار در زمینه تحلیل رفتار متقابل است. این کتاب با عنوان i am ok you are ok در سال 1969 به زبان انگلیسی منتشر شده است و از محبوبیت بالایی برخوردار است. البته سالها بعد یک کتاب دیگر بنام ” ماندن در وضعیت آخر” نیز به زبان فارسی منتشر شد.
در کتاب وضعیت آخر یکی از نظریه های معروف اریک برن در 4 وضعیت کلی در ارتباطات مورد بررسی قرار گرفته است:
وضعیت من خوب هستم، تو خوب نیستی
وضعیت من خوب نیستم، تو خوب نیستی
وضعیت من خوب نیستم، تو خوب هستی
وضعیت من خوب هستم، تو خوب هستی

تام هریس در این کتاب به انواع سبک های ارتباطی موازی و متقاطع اشاره می کند و با مثال های کاربردی، خواننده را در فهم بهتر TA کمک می کند. در جلد دوم (ماندن در وضعیت آخر) نیز به مباحث تحلیلی مانند پیش نویس ها، بازی ها و انواع مهارها اشاره شده است که خواندن آنرا به افرادی که قصد دارند با مبحث تحلیل رفتار متقابل آشنا شوند، توصیه می کنیم.

پیشنهاد ویژه

4- کتاب بعد از سلام چه می گویید؟

اگر می خواهید به رمزگشایی ارتباطات روزانه با مردم بپردازید، این کتاب یکی از بهترین هاست. اریک برن در این کتاب به انواع سبک های ارتباطی، پیام های دوپهلو، نوازش های کلامی و بازی های مختلف می پردازد و با ذکر مثال های کاربردی، خواننده را در تحلیل ارتباطات روزانه یاری می کند. بطور مثال او در جایی می گوید:
فرض کنید در ابتدای روز با همکار خود به احوالپرسی می پردازید. در این شرایط هنگامی که شما به او سلام می کنید، ممکن است او بر اساس تفکرات خود پاسخ های مختلفی به آن بدهد.
او در این کتاب به 4 سوال در تحلیل تبادلی می پردازد:
1- چگونه سالم میدهید؟
2- چگونه به سلام پاسخ میدهید؟
3- بعد از سلام چه می گویید؟
4- اشخصا نسبت به سلام چه پاسخی می دهند؟
کتاب بعد از سلام چه می گویید با ترجمه روان آقای مهدی قراچه داغی و از انتشارات پیکان است. اگر بعنوان یک درمانگر یا مدرس فعالیت می کنید و یا با مباحث مقدماتی تحلیل رفتار متقابل آسنایی دارید، این کتاب بهترین انتخاب در شنات ارتباطات موازی، متقاطع و آلودگی ها می باشد.

5- کتاب بازی ها اریک برن

کتاب بازی ها را می توان یک کتاب جامع در زمینه TA دانست. اریک برن در این کتاب برای اولین بار به ارائه نکاتی می پردازد که از دید بسیاری از ما پنهان است. او بازی ها را مجموعه از فعالیت هایی میداند که فرد در قالب ارتباطات گروهی و فردی از خود نشان میدهد و آنرا بخشی از ساختارمند کردن زمان در نظر می گیرد. این کتاب اولین بار در سال 1964 میلادی منتشر شد و در ایران نیز با ترجمه بینظیر آقای اسماعیل فصیح وارد بازار نشر شد.
شما پس از خواندن این کتاب در میابید که چگونه در طی روز با ارائه یکسری رفتارهای خودآگاه و ناخودآگاه، موازنه قدرت را به سمت خود دچار تغییر کنید. بطور مثال یک رابطه عاطفی را در نظر بگیرید که در آن زن دلخوری هایی از همسر خود دارد ولی بجای اینکه منظور خود را بصورت شفاف ارائه کند، با انجام یکسری رفتارها (بازیها) همسر خود را مجبور می کند تا او را به رسمیت بشناسد و امتیازاتی را به او بدهد.
همیچنین بازی ها در کودکان نیز به بهترین شکل اجرا میشود تا از والدین خود توجه، محبت و امنیت دریافت کنند. در محیط کار نیز چنین اتفاقاتی به وفور رخ میدهد. در این کتاب اریک برن به بازیهایی نظیر بازی سرسام، بازی چوب زیر بغل، بازی حالا گیرت آوردم، بازی سرد مزاجی، بازی آره ولی و… پرداخته است.

6- کتاب من خوبم تو خوبی

توماس هریس در این کتاب به نظریه معروف تحلیل رفتار متقابل یعنی ” من خوبم، تو خوبی” پرداخته است. البته در برخی موارد آنرا میتوان مشابه کتاب معروف وضعیت آخر دانست. خانم بیتا حکمی نیز ترجمه ای تازه از این کتاب را ارائه داده است اما اگر بدنبال ترجمه بهتری از آن هستید، میتوانید دوگانه وضعیت آخر و ماندن در وضعیت آخر را مطالعه کنید.

7- کتاب شفای کودک درون

حتما با کتاب های ترجمه شده توسط خانم گیتی خوشدل آشنایی دارید. او در کتاب شفای کودک درون نیز انتخاب هوشمندانه ای داشته و یکی از کاربردی ترین کتاب های حوزه TA را ارائه داده است. در این کتاب دکتر لوسیا کاپاچیونه به ارتباط با کودک درون پرداخته و تمرین های کاربردی برای بازیابی و احیای طراوت کودکانه ارائه کرده است.
این کتاب شامل 3 سرفصل زیر می باشد:
فصل 1: کشف کودک درون خود
فصل 2: کشف والد درون
فصل 3: زایش کودک جادویی

اگر فکر میکنید در زندگی خود طراوت و شادابی گذشته را ندارید، اگر نمی توانید احساسات خود را بخوبی نشان دهید، اگر نمی توانید از ته دل بخندید و… بدانید کودک سرخورده ای دارید که باید با آن آشتی کنید. در این کتاب به مشخصات کودک طبیعی، کودک انطباق یافته و مطیع اشاره میشود و تمرین های کاربردی آموزش داده میشود تا بتوانید با ضمیر ناخودآگاه خود به بهترین نحوه ارتباط برقرار کنید.

8- کتاب روانشناسی موفقیت در محیط کار

جالب است بدانید یکی از کاربردهای مهم تحلیل رفتار متقابل در سازمان و محیط کار است. در کتاب روانشناسی موفقیت در محیط کار به نحوه ارتباط کارکنان با یکدیگر و مدیران ارشد می پردازد. همچنین به انواع سبک های ارتباطی و بازی های مختلف در ارتباطات کاری پرداخته شده است. خانم دکتر جولی هی بعنوان یکی از مدرسین مطرح در سازمان های مختلف اروپایی و آسیایی، در این کتاب به ارائه تجربه 20 ساله خود در شرکت ها و سازمان های مختلف پرداخته است.

فرقی ندارد شما در چه جایگاهی هستید. اگر یک کارمند هستید، یاد میگیرید چگونه بدون بازی های مخرب ذهنی منظور خود را به سایر کارکنان و رئیس خود بفهمانید. همچنین اگر در جایگاه یک مدیر در سازمان خود فعالیت میکنید، می آموزید چگونه با کارکنان و انواع سبک های ارتباطی به برقراری ارتباط موثر بپردازید.

9- کتاب موفقیت با تحلیل رفتار متقابل

جات منینگر بعنوان یکی از شاگردان اریک برن در این کتاب نیز به نقش سبک های ارتباطی و پیش نویس ها در محیط کار پرداخته است. او در مقدمه این کتاب می گوید: هرکسی می تواند فنون تحلیل رفتار متقابل را بیاموزد و در ارتباطات خود از آنها استفاده کند. کسی که این فنون را می آموزد، گویی بینشی جادویی پیدا میکند که به قلب مشکلات میزند و با یکی دو فن ساده، مشکلات بسیار پیچیده را حل میکند.

10- کتاب پیش نویس های زندگی

کتاب پیش نویس های زندگی نیز یکی از منابع تخصصی در زمینه TA میباشد. دکتر علی بابایی زاد یکی از درمانگران و مدرسین مطرح کشور در زمینه تحلیل رفتار متقابل می باشند که در این کتاب بصورت تخصصی بر روی پیش نویس ها و نمایشنامه زندگی متمرکز شده اند. همانطور که میدانید، پیش نویس ها طرح (نمایشنامه) زندگی ما هستند توسط پیام های والدی شکل میگیرند و ما بصورت ناخودآگاه آنها را اجرا می کنیم. اما لزوما در آنها نقش های خوبی برای ما در نظر گرفته نشده و باید در دوران بلغ آنها را اصلاح کنیم.
بطور ممثال فرد که دارای پیش نویس ” موفق نباش” یا ” خوشبخت نباس” است، در هر شرایط مناسبی هم قرار بگیرد، احساس خوبی نخواهد داشت و بر اساس برنامه ریزی ذهن خود عمل می کند. در این کتاب به انواع پیش نویس ها، محارها، مجوز ها و… پرداخته شده است.

11- کتاب چه کسانی در سر تو زندگی میکنند؟

این کتاب کوچک و کم حجم یکی از کتاب های مورد علاقه من در زمینه TA است. در کتاب” چه کسانی در سر تو زندگی می کنند” به نقش ایگو، سوپر ایگو و اید پرداخته شده است. در جایی از کتاب می خوانیم:
فرض کنید در جاده ای مشغول رانندگی هستید و به یکباره چراغ بنزین خودرو روشن می شود و در این حال شما از مقابل پمپ بنزین عبور می کنید. پس از مدتی بنزین شما تمام می شود و در وسط راه می مانید. در مثال بعد از شما می خواهد به زمانی توجه کنید که کلید خود را در پشت درب جا گذاشته اید و یا دیر به محل کار خود رسیده اید و…
در چنین شرایطی چه گفتگوی ذهنی در سر شما شکل می گیرد؟ آیا یک بخش قلدر یا بدبین در سر شما مدام سرزنشتان میکند یا بخش حامی به ارائه راه حل می پردازد؟ در این کتاب مری گلدینگ به ارائه تکنیک های فوق العاده ای در زمینه کنترل صدای درونی می پردازد که با انجام آنها، پس از مدتی میتوانید کنترل افکار منفی را بدست بگیرید. آقای رضا سیفی یکی از مدرسین و محققین بنام کشور در زمینه تحلیل رفتار متقابل به همراه خانم شریفیان این کتاب را ترجمه کرده اند.

12- کتاب نوازش در روابط زناشویی

حتما نام دکتر علی شمیسا را شنیده اید. ایشان یکی از محققین و مترجمین خوب کشور در زمنیه روانشناسی و مخصوصا تحلیل رفتار متقابل هستند. ایشان در کتاب نوازش در روابط زناشویی به نقش نوازش های کلامی و غیر کلامی در بهبود روابط زوجین پرداخته اند. همانطور که میدانید نوازش معیاری از دیده شدن و به رسمیت شناختن طرف مقابل است. همه انسان ها تشنه دیده شدن و مورد توجه قرار گرفتن هستند و اگر نوازش را از کانال درست خود دریافت نکنند، تلاش میکنند از راه های دیگر خود را به دیگران نشان دهند.

کوکی را تصور کنید که تشنه دیده شدن توسط والدین خود است و برای دیده شدن دست به هر کاری می زند اما والدین او در حال دیدن تلویزیون هستند و توجه چندانی به او ندارند. او در این شرایط دچار ناامنی ذهنی می شود و جلوی تلویزیون می ایستد. در این زمان پدر او با عصبانیت زیاد به او می گوید کنار برود و او را می ترساند. شاید ظاهر او مورد خشم والدین خود قرار بگیرد اما درونن حس خوبی دارد زیا به هر حال دیده شده است. نوازش را تولد روانشناختی انسان ها میدانند. کافیست مدتی یک فرد را نادیده بگیرید و عکس العملی در مقابل او نشان ندهید، در چنین شرایطی تمام هویت او زیر سئوال می رود و خود ار فردی بی ارزش می داند.

بنابراین در کتاب حاضر شما تکنیک های ابراز علاقه کلامی و غیر کلامی و همچنین اقتصاد نوازشی و پیام های دوپهلو د ارتباطات را بخوبی در میابید و بوسیله تمرین های ارائه شده میتوانید به همسر یا اعضای خانواده خود نوازش بیشتری ارائه دهید.

13- کتاب بازی های روانی مردم

پس از کتاب معروف بازی ها که توسط اریک برن نوشته شد، آقای شمیسا نیز کتابی در همین زمینه اما مطابق با فرهنگ مردم ایران منتشر کردند. اگرچه کتاب بازی ها را می توان یک کتاب مرجع در این زمینه دانست اما برخی از بازی های روانی ارائه شده در آن مطابق با فرهنگ شرقی و بخصوص ایران نبوده، لذا در کتاب بازی های روانی مردم این نقص برطرف شده و بازی هایی که در میان مردم کوچه بازار بیشتر رواج دارد، ارائه شده است.

14- کتاب گام های درمان در تحلیل رفتار متقابل

دومین کتاب در این لیست نیز یکی دیگر از آثار یان استوارت می باشد. کتاب گام های درمان در تحلیل رفتار متقابل یکی از مراجع مفید برای درمانگران، روانشناسان و مدرسین می باشد. در این کتاب مباحث تکمیلی کودک والد بالغ بصورت تحلیلی ارائه شده است.

پیشنهاد ویژه:
شرکت در دوره تحلیل رفتار متقابل – برای مشاهده دوره بر روی تصویر زیر کلیک کنید.

15- کتاب خانواده درمانی و تحلیل رفتار متقابل

یکی از کاربرد های روش TA در خانواده درمانی و ارتباط بین اعضای خانواده است. در این کتاب به نقش والد حامی و والد نقاد و سرزنشگر پرداخته شده است. در اغلب خانواده ها این نقش به عهده پدر خانواده است. همچنین والد حامی نیز بر عهده مادر خانواده است. در این کتاب انواع نقش ها، آلوگی ها و ارتباط بین کودک-والد و بالغ بررسی گردیده است.

16- کتاب مفاهیم تحلیل رفتار متقابل

کتاب مفاهیم تحلیل رفتار متقابل نوشته منصور بهرامی نیز یکی از منابع مفید در این زمینه است. در بخشی از این کتاب به سبک های ارتباطی منفعل، پرخاشگر و قاطع پرداخته شده است. بطور مثال فردی با دوری گزیدن از جمع دوستان، خود را در شرایط انفعال و خنثی قرار می دهد که شاید این تصمیم از جانب بالغ شخصیتی وی باشد زیرا در این شرایط کمترین آسیب را از اطرافیان خود می خورد.

17- کتاب راهنمای کامل تحلیل رفتار متقابل

کتاب راهنمای کامل تحلیل رفتار متقابل نیز به تازگی در سال 98 توسط نسل نواندیش منتشر شده است. تمرکز میشل براون نویسنده این کتاب بر روی اختلالات هیجانی حاصل از روابط ناخواسته و رهایی از آن قرار دارد و به خواننده این امکان را می دهد تا به سرنخ های مختلف در ارتباطات پی ببرد.

18- کتاب تحلیل رفتار متقابل برای پدرها و مادرها

در سالهای گذشته تمرکز نویسندگان بیشتر بر روی کودکان بوده و سعی داشته اند مباحث تحلیل TA را به زبانی ساده به والدین آموزش دهند زیرا یکی از قوانین TA بیان می کند که ” کودک پدر انسان است”. این جمله اهمیت دوران کودکی در شکل گیری شخصیت و عزت نفس فرد را بیان می کند. بنابراین در این کتاب می آموزید چگونه از طریق برنامه ریزی درست ذهن کودک، آینده ای روشن را برای او رقم بزنید.
برخی از والدین ندانسته، نقش های مخربی برای کودکان خود در نظر می گیرند که اعتماد به نفس و عزت نفس فرزند خود را به پایین ترین سزح می رسانند. بطور مثال کودکی را فرض کنید که در روز تولد خود قصد دارد کیک تولدش را ببرد. در این شرایط به درستی نمی تواند با چاقو کیک را بدرستی ببرد و آنرا خراب می کند. در این شرایط مادرش با صدایی کنترلگر به او می گوید:
تو نمی تونی، اجاز ه بده خودم انجام بدم…. و این اتفاق چندین بار در مدرسه و خانواده رخ می دهد تا کودک باخود به این نتیجه برسد که به تنهایی برای زندگی کافی نیست. چنین پیش نویس هایی فرد را به ناامیدی و ناشایستگی می کشاند تا در بزرگسالی به یک انسان وابسته تبدیل شود. بنابراین تربیت والدین در موفقیت و شکست کودکان بسیار مهم است.

19- کتاب تحلیل رفتار متقابل برای خردسالان

کتاب تحلیل رفتار متقابل برای خردسالان و سایر شاهزاده ها نوشته الوین ام فرید و ترجمه منصوره شریفی به کودکان و خردسالان کمک می کند تا تبدیل به شاهزاده هایی شاد و سالم شوند. اریک برن در این رابطه می گوید: همه ما شاهزاده به دنیا می آییم اما مسیر تربیت والدین ما را تبدیل به قورباغه می کند.

به انتهای معرفی بهترین کتاب های تحلیل رفتار متقابل رسیدیم. اگر تجربه ای از کتاب های معرفی شده دارید و یا کتاب دیگری در این زمینه مطالعه کرده اید که از قلم افتاده است، می توانید در کامنت ها درج نمایید.
همچنین اگر به مباحث TA علاقمند هستید، پیشنهاد ما شرکت در دوره غیر حضوری آموزش TA می باشد. در این دوره 6 جلسه ای به آموزش بهترین تکنیک های TA برای تغییر پیش نویس ها، رهایی از غم و افسردگی، آشتی با کودک درون، یافتن انگیزه و… پرداخته شده است.

دوره آموزش تحلیل رفتار متقابل